Dlaczego należy uzupełniać florę bakteryjną jelit w trakcie antybiotykoterapii?

Antybiotyki są znane od ponad 90 lat i odniosły ogromny sukces w medycynie XX wieku. Po dziś dzień są stosowane w medycynie i ciężko wyobrazić sobie świat bez nich. Dzięki nim jesteśmy w stanie leczyć poważne zakażenia, które dawniej dziesiątkowały ludzkość. Antybiotyki stosuje się w leczeniu zakażeń bakteryjnych, rzadziej grzybiczych. Ich użycie u pacjentów pediatrycznych nie jest konieczne w większości infekcji wieku dziecięcego, które są zwykle wywoływane przez wirusy. Kiedy staje się jednak konieczne ich podanie dziecku, to warto co nieco o nich wiedzieć.

Przeziębienie i inne infekcje dróg oddechowych

W gabinecie pediatry, szczególnie w okresie jesienno-zimowym, spotkać można pacjentów z katarem, kaszlem czy nieznacznie podwyższoną ciepłotą ciała. U dzieci we wczesnym dzieciństwie – zwłaszcza u tych, które posiadają starsze rodzeństwo lub u tych, które uczęszczają do żłobka czy przedszkola, rozpoznaje się średnio 8–10 infekcji dróg oddechowych w ciągu roku. W 90% przypadków są to jednak zakażenia wirusowe.

W infekcjach wirusowych leczenie antybiotykami nie ma sensu, ponieważ nie działają na wirusy i nie leczą chorób przez nie wywoływanych. Wirusy nie są wrażliwe na antybiotyki.

W niewielkim odsetku przypadków może dojść po zakażeniu wirusowym do nadkażenia bakteryjnego i wtedy konieczne może być zastosowanie antybiotyku.

Zakażenia bakteryjne u dzieci

Zdecydowanie rzadziej, ale jednak zdarzają się infekcje bakteryjne u dzieci, które wymagają podania antybiotyku. Co więcej, w takich sytuacjach jest on niezbędny, bo chroni przed groźnymi powikłaniami, skraca czas trwania choroby, zakaźność czy przynajmniej łagodzi jej objawy.

W niektórych sytuacjach lekarz po dokładnym zebraniu wywiadu od pacjenta lub jego rodziców i przeprowadzeniu badania fizykalnego, jest w stanie wysunąć podejrzenie infekcji bakteryjnej. Wówczas opierając się na ogólnej znajomości zasad antybiotykoterapii i znajomości sytuacji epidemiologicznej w danym rejonie (w tym wrażliwości drobnoustrojów na antybiotyki) zapisuje odpowiednie leczenie.

W innych przypadkach może się okazać konieczne wykonanie badań dodatkowych. Mogą to być badania laboratoryjne (morfologia krwi, białko C-reaktywne, prokalcytonina), ale i badania mikrobiologiczne, które pozwalają nam zidentyfikować bakterię. Do takiej identyfikacji możemy użyć krwi pacjenta, ale i jego moczu, czy wykonać wymaz z gardła. O tym jakie badanie wykonać decyduje lekarz, biorąc pod uwagę objawy infekcji.

W laboratorium mikrobiologicznym oznaczany jest gatunek bakterii, ale i jej wrażliwość na antybiotyki. Bakterie mogą być bowiem na antybiotyki oporne. Jest to albo oporność naturalna albo nabyta związana również z nadużywaniem antybiotyków lub nieprawidłowym ich stosowaniem.

Dzięki takiemu badaniu mikrobiologicznemu możemy określić antybiogram (czyli wspomnianą wrażliwość na antybiotyki), a tym samym zastosować leczenie celowane, które na pewno zadziała na sprawcę całej infekcji u dziecka (mamy pewność, że dana bakteria zareaguje na leczenie). Takie postępowanie jest najbardziej skuteczne. A dodatkowo często pozwala nam na uniknięcie podawania antybiotyków o szerokim zakresie działania.

Wpływ antybiotyku na florę fizjologiczną

Bakterie są wszechobecne. Żyją one nie tylko w organizmach żywych, ale i w środowisku. Do tego są wyjątkowo liczne. Na jedną komórkę organizmu zdrowego człowieka przypada ok. 10 komórek bakterii, które występują naturalnie w jego ciele. Zgadza się: bakterie to nasz nieodłączny towarzysz.

Zdrowy ludzki płód rozwija się w środowisku wolnym od bakterii. Od pierwszych chwil życia, zaraz po narodzeniu noworodek styka się z ogromną liczbą różnych drobnoustrojów i zaczyna na nie reagować. W miarę postępu porodu i w zależności od jego rodzaju (siłami natury czy cięcie cesarskie) dochodzi do styczności z licznymi bakteriami i na tej podstawie ustala się flora jelit noworodka. W miarę jak człowiek dorasta, zmienia nawyki żywieniowe to zmienia się również skład mikroflory jelit (nie będzie ona przez całe życie identyczna).

Warto o tym pamiętać – bakterie są nie tylko groźne i chorobotwórcze! Całkiem sporo jest również tych pożytecznych, które pełnią również rolę ochronną (stanowią niejako barierę przed tymi pierwszymi).

lekarz Dagmara Chmurzyńska-Rutkowska

Antybiotyk oprócz eliminowania chorobotwórczych bakterii, niszczy również drobnoustroje, które stanowią florę naturalną organizmu dziecka. Doprowadzić mogą do wystąpienia działań niepożądanych, takich jak biegunka. Każdy antybiotyk może być jej przyczyną, ale największe ryzyko stwarzają te, które mają szeroki zakres działania przeciwbakteryjnego.

Dlatego w trakcie antybiotykoterapii warto wziąć pod uwagę podawanie dziecku preparatów zawierających szczepy bakterii o udokumentowanym pozytywnym działaniu. Najlepiej przebadane są gatunki Lactobacillus.

Właściwości preparatów zawierających te tzw. dobre bakterie są w znacznej mierze szczepozależne. Badania kliniczne są przeprowadzane na szczepach bakterii. Właściwości danego szczepu, a także jego konkretna dawka powinny być dopasowane do potrzeb dziecka w trakcie antybiotykoterapii.

Powszechną praktyką jest podawanie w trakcie antybiotykoterapii jogurtu naturalnego lub kefiru, ale wyniki badań zwykle nie potwierdzają ich skuteczności, a dodatkowo należy pamiętać o możliwym osłabieniu wchłaniania antybiotyku przy jednoczesnym stosowaniu z nabiałem.

Antybiotyki mają nieoceniony udział w zwalczaniu infekcji bakteryjnych i to właśnie w takich sytuacjach powinny być stosowane. Przy rozpoczynaniu antybiotykoterapii bierze się pod uwagę wywiad, badanie fizykalne, sytuację epidemiologiczną na danym obszarze ale i badania mikrobiologiczne i na tej podstawie dopasowuje się antybiotyk do infekcji bakteryjnej. Mając na uwadze zakres działania antybiotyku i jego wpływ na florę fizjologiczną warto wziąć pod uwagę do jednoczesnego stosowania preparaty, które zawierają przebadane gatunki bakterii.

lekarz Dagmara Chmurzyńska-Rutkowska

ACI/523/12-2019

Data publikacji: 30.01.2020

---